Na walory krajobrazowe gminy składają się obiekty zabytkowe tworzone przez człowieka, a także elementy przyrodnicze. Do głównych obiektów zabytkowych gminy należą: Młynarzówka w m. Miedzichowo, Leśniczówka w m. Królewiec – Grodzisko, Pastorówka przy Kościele w m. Miedzichowo, Kościół w m. Miedzichowo, Kościół z 1936 r. w m. Bolewice.
Przyroda ożywiona gminy Miedzichowo charakteryzuje się stosunkowo małym stopniem przekształcenia przez człowieka. Większość powierzchni zajmują ekosystemy leśne i łąki podmokłe tworząc środowisko występowania bogatej fauny. Potwierdzeniem atrakcyjności środowiska jest obecność licznych form ochrony przyrody, w tym Miedzichowski Park Krajobrazowy, którego teren wszedł w skład obszaru objętego europejskim programem Natura 2000.
Roślinność
Ogólna charakterystyka
Na terenie gminy Miedzichowo występuje około 600 gatunków roślin naczyniowych. Większość gatunków jest związana z ekosystemami leśnymi. Z uwagi na bardzo wysoką lesistość gminy roślinność występująca w lasach została omówiona w osobnej części poświeconej temu tematowi. Tutaj jedynie należy zwrócić uwagę na ciekawe zjawisko występowania gatunków drzew i krzewów uprawnych w zwartych kompleksach leśnych, które stanowią element urozmaicający krajobraz pod względem turystyczno - przyrodniczym. W przeszłości w tych miejscach występowały osiedla ludzkie. Lasy płynnie przechodzą w obszary bezleśne - strefa ekotonowa porośnięta jest roślinnością charakterystyczną dla obydwu typów środowisk i odznacza się wysokim wskaźnikiem bioróżnorodności.
Tereny bezleśne w gminie Miedzichowo zajmują około 30% powierzchni. Obszary łąkowe stanowią 5,1% powierzchni gminy. Są to ekosystemy łąk świeżych wilgotnych, turzycowisk, torfowiska oraz źródliska. Bogactwem florystycznym charakteryzują się także ekosystemy wodne.
Występowanie łąk świeżych zwiększa znacznie różnorodność biologiczną regionu z uwagi na udział takich gatunków rzadkich jak: storczyki, pełnik europejski, goździk pyszny oraz mieczyki. Z ekosystemami łąk są także związane typowe dla tych zbiorowisk gatunki: jaskry, firletka poszarpana, rdest wężownik, komonica, ostrożenie, a na łąkach o mniejszym uwilgotnieniu – koniczyny i chabry. W miejscach o bardzo silnym uwilgotnieniu spotyka się kępy mchów torfowców. Są to ekosystemy bardzo cenne i o wysokiej wartości przyrodniczej. Wysoką wartość potwierdza:
Najcenniejsze płaty łąk, szczególnie z udziałem storczyków lub pełnika europejskiego, powinny zostać poddane szczególnej ochronie. Sprowadza się ona do ochrony czynnej polegającej na tradycyjnym sposobie użytkowania. Zaprzestanie wykaszania łąk prowadzi do wystąpienia następujących symptomów degeneracji:
Należy podkreślić, że tak zróżnicowana roślinność stwarza warunki występowania i utrzymania bogactwa fauny, przede wszystkim owadów oraz ptactwa.
W bezodpływowych zagłębieniach terenu wykształciły się mszary torfowiskowe. Występują one w postaci zwartych i silnie uwilgotnionych kobierców torfowców o dość dużej powierzchni. Towarzyszą one dystroficznym zbiornikom wodnym. Typowymi dla mszarów gatunkami są: przygiełka biała, modrzewnica, rosiczki, turzyca bagienna, bagno zwyczajne, żurawina, oraz bagnica torfowa. Są to ekosystemy szczególnie cenne z punktu widzenia przyrodniczego. W związku z tym należy położyć nacisk na zapobieganie degradacji. Objawami niekorzystnych zmian w omawianych wyżej ekosystemach są:
Tereny te można zachować jedynie przez blokowanie odpływu wód z tych terenów – o ile on występuje.
Gatunki szczególnie cenne
Wśród ciekawszych i rzadszych gatunków pod względem występowania w Wielkopolsce występują powszechnie: dąb szypułkowy (Quercus robur) oraz gatunek chroniony jakim jest porzeczka czarna (Ribes nigrum). Inwentaryzacja terenu wykazała ciekawe zjawisko rozdziału przestrzennego gatunków dębu szypułkowego i bezszypułkowego (Q. petraea). Na północ od drogi krajowej nr 2 zaobserwowano przewagę dębu szypułkowego, natomiast na południe od wyżej wymienionej trasy dębu bezszypułkowego. Ponadto należy zwrócić szczególną uwagę na gatunki: rosiczka okrągłolistna (Drosera rodundifolia), widłak spłaszczony (Diaphanastrum complanatum) i storczyki: buławnik czerwony (Cephalanthera rubra), listera jajowata (Listera ovata), oraz kukułki krwista (Dactylorhiza incarnata), plamista (Dactylorhiza maculata) i szerokolistna (Dactylorhiza majalis). Są to najcenniejsze gatunki występujące w gminie. Poniżej zamieszczona została ich krótka charakterystyka.
Rosiczka okrągłolistna (Drosera rodundifolia) jest byliną osiągająca 6-25 cm wysokości. Rośnie na torfowiskach wysokich i przejściowych, wilgotnych piaskach oraz mulistych brzegach jezior. Na obszarze Polski występuje na rozproszonych stanowiskach na niżu oraz rzadko w górach. Jest rośliną leczniczą.
Widłak spłaszczony (Diaphanastrum complanatum) jest zimozieloną byliną do 40 cm wysokości rosnącą w suchych i widnych lasach iglastych, zwłaszcza borach sosnowych. Na terenie naszego kraju występuje w rozproszonych stanowiskach na niżu oraz w niższych partiach górskich.
Buławnik czerwony (Cephalanthera rubra) bylina zaliczana do storczyków. Osiąga 20-60 cm wysokości. Jej siedliskiem są widne lasy liściaste i mieszane, ciepłolubne zarośla. Preferuje podłoża bogate w węglan wapnia. Można ja spotkać na rozproszonych stanowiskach na terenie całego kraju.
Listera jajowata (Listera ovata) jest storczykiem o wysokości 30-60 cm, występującym w lasach liściastych i iglastych, zaroślach, oraz na wilgotnych i suchych łąkach, polanach śródleśnych. Często na glebach bogatych w węglan wapnia. Obecny na terenie całego kraju, w górach aż po piętro subalpejskie.
Kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata) jest byliną o wysokości 20-60 cm rosnącą na łąkach i torfowiskach na terenie całego kraju, a szczególnie często na wschodzie.
Kukułka plamista (Dactylorhiza maculata) jest storczykiem o wysokości 10-70 cm, występującym na suchych i wilgotnych łąkach, pastwiskach, w żyznych lasach liściastych zwłaszcza na glebach kwaśnych na terenie całego kraju w górach aż po piętro regla dolnego.
Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis) jest podobnie jak poprzedni gatunek storczykiem o wysokości od 10-70 cm, rosnącym na wilgotnych łąkach i torfowiskach często na podłożu bogatym w węglan wapnia. Spotyka się ją na terenie całego kraju, w górach po piętro regla górnego.
Roślinność potencjalna
Roślinność potencjalna jest to określony na podstawie badań fitosocjologicznych optymalny, będący wyrazem zdolności produkcyjnej danego siedliska, obraz szaty roślinnej jaka występowałaby na danym terenie po zaprzestaniu wszelkiej działalności człowieka –w warunkach klimatycznych Polski są to różnego typu zbiorowiska leśne. Pod warunkiem, że nie zaszły w tym siedlisku zbyt daleko idące zmiany.
Zespół roślinny jest podstawową a zarazem najważniejszą jednostką w systemie klasyfikacji zbiorowisk roślinnych.
W ogólnej powierzchni gminy Miedzichowo przeważającym typem roślinności potencjalnej jest stosunkowo uboga florystycznie, zajmująca mało żyzne siedliska świeże, postać subatlantyckiego boru sosnowego świeżego. Występuje on równomiernie na obszarze całej gminy. Charakterystycznymi cechami tego zespołu jest dominacja sosny z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej i mało zwarta warstwa krzewów, utworzoną przez gatunki występujące w drzewostanie oraz jarzębinę, kruszynę niekiedy buka i in. W runie dominują borówki, wrzos oraz wąskolistne trawy takie jak kostrzewa owcza i śmiałek pogięty.
Stosunkowo rozpowszechniony na omawianym obszarze jest zespół kontynentalnego boru mieszanego (w dwóch postaciach - suchej i wilgotnej). Zbiorowiska tego typu występują na ubogich siedliskach związanych z glebami wytworzonymi z piasków gliniastych. Zespół ten charakteryzuje się składem florystycznym, w którym obok gatunków charakterystycznych dla borów występują gatunki lasów liściastych. Warstwa drzew jest złożona z trzech podwarstw, tworzonych przede wszystkim przez sosnę, dąb szypułkowy z domieszką brzozy brodawkowatej, w niższych warstwach grabu, osiki i brzozy omszonej.
W warstwie krzewów najliczniej występuje jarzębina, kruszyna i leszczyna. Występuje tu wiele gatunków ziół, traw, krzewinek i paproci. We wschodniej części gminy (na północny – zachód od wsi Bolewice) wyróżniony został obszar odpowiadający roślinności potencjalnej typu grądu środkowoeuropejskiego. Mianem grądów określa się najogólniej wielogatunkowe lasy liściaste zajmujące siedliska średniożyzne i żyzne. Są to bardzo cenne lasy dębowo - grabowe z udziałem lipy i klonu o dwóch wyraźnych warstwach z bardzo bujnym podszytem i runem. W praktyce zbiorowiska grądowe zostały zniszczone, zarówno poprzez wylesianie siedlisk przez nie zajmowanych na potrzeby rolnictwa, jak i poprzez sztuczną przebudowę drzewostanów nasadzeniami drzew szpilkowych (przede wszystkim sosny).
Kolejnymi typami zbiorowisk leśnych wyróżnionych na terenie gminy są zbiorowiska ściśle związane z siedliskami stale nadmiernie uwilgotnionymi a mianowicie olsami, oraz okresowo zalewanymi wilgotnymi obszarami o roślinności potencjalnej łęgu – w tym przypadku łęgu jesionowo - olsowego.
Łęg jesionowo – olsowy jest dość pospolitym w skali kraju zbiorowiskiem, zajmującym lekko zabagnione doliny małych cieków. W przypadku gminy Miedzichowo to doliny Czarnej wody i jej dopływów.
Drzewostan tworzy olsza czarna z udziałem jesionu oraz czeremchą w warstwie niższej, jako domieszka pojawia się klon zwyczajny tudzież grab. Warstwę krzewów (zazwyczaj o bardzo słabym zwarciu lub jego braku) tworzyć może leszczyna, trzmielina zwyczajna, kruszyna, porzeczki czerwona i czarna.
Olsy są mniej żyzne od łęgów. Stojąca w nich woda nie nanosi składników odżywczych, jak zalewająca łęgi rzeka. Charakterystyczna jest kępkowo – dolinowa struktura podłoża. Na kępach rośnie las, a pomiędzy nimi szuwary, często paprocie. Lasy te są dość dobrze zachowane. Są trudno dostępne, bo woda stoi w nich zwykle do lata. W olsach dominuje olsza czarna z niewielką domieszką jesionu.
Na terenie gminy Miedzichowo roślinność tego typu jest skoncentrowana w jej zachodniej części w obrębie pszczewskiego ciągu jezior.
Fauna
Na obszarze gminy Miedzichowo stwierdzono występowanie 154 gatunków zwierząt.
Ptaki
Dominującą grupę zwierząt w zamieszczonej liście stanowią ptaki. Badania prowadzone na tym terenie wykazały występowanie ponad 100 przedstawicieli awifauny. Jak już wspomniano, bogactwo to związane jest ze stosunkowo niewielkim stopniem przekształcenia środowiska naturalnego. Drugą, istotną przyczyną tak bogatej awifauny jest sąsiedztwo ostoi ptaków, jaką jest Jezioro Wielkie. Większość z tych gatunków jest związana z lasami, terenami podmokłymi i jeziorami. Siedliska te są poddane stosunkowo małej antropopresji, wobec czego ptaki znajdują tam korzystne do gniazdowania i bytowania miejsca. Do cenniejszych gatunków należy zaliczyć orła bielika, bociana czarnego, kanię czarną i rudą, dzięcioła zielonego oraz żurawia. Miejsca gniazdowania wyżej wymienionych gatunków objęte są strefami ochronnymi na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie listy gatunków objętych ochroną gatunkową z dnia 26 września 2001 roku.
Orzeł Bielik
Płazy i gady
Stwierdzono występowanie 10 gatunków płazów oraz 5 gatunków gadów. Stanowi to większość gatunków reprezentujących te gromady na terenie Polski. Liczne występowanie płazów i gadów uwarunkowane jest istnieniem siedlisk stwarzających im optymalne warunki rozwoju. Należy zaznaczyć, iż pojawiająca się tutaj żmija zygzakowata (Vipera berus) jest gatunkiem aktualnie zwiększającym swój zasięg na terenie naszego kraju i możliwy jest wzrost liczebności jej populacji na tym terenie.
Żmija Zygzakowata
Ssaki
Spośród występujących tu ponad 30 gatunków ssaków na szczególną uwagę zasługują: jenot (Nyctereutes procyonides), wilk (Canis lupus) i bóbr (Castor fiber).
Jenot jest gatunkiem pochodzącym z dorzecza Amuru, Mandżurii i Japonii. Introdukowany do europejskiej części ZSRR rozprzestrzenił się dalej na zachód. W Polsce pojawił się w 1955 roku i od tamtego czasu zauważalna jest jego ekspansja w kierunku zachodnim na obszarze naszego kraju. Jeszcze kilka lat temu na tym terenie gminy nie odnotowywano śladów bytowania jenota. Obecnie jest już stwierdzany przez służby Lasów Państwowych.
Pojedyncze osobniki przechodnie wilka pochodzą z populacji z Puszczy Nadnoteckiej. Do pojawiania się osobników tego drapieżnika na tym terenie dochodzi jednak sporadycznie.
Wilk
Wśród gatunków zasługujących na szczególną uwagę należy wyróżnić również bobra. Jest on gatunkiem mocno przekształcającym swoje otocznie. Do tej pory jego obecność była stwierdzona tylko na jednym stanowisku. Z uwagi jednak na specyfikę biologii gatunku i odpowiednie dla niego środowisko na terenie gminy może nastąpić migracja osobników i powstanie nowych koloni na tym obszarze.
Na terenie gminy Miedzichowo występuje bogactwo form ochrony przyrody. Znajdują się tutaj: Pszczewski Park Krajobrazowy wraz z otuliną, rezerwat „Jezioro Wielkie” (granica gminy), pomniki przyrody, użytki ekologiczne, Zespół Przyrodniczo Krajobrazowy „Glińskie Góry” oraz liczne rośliny i zwierzęta objęte ochroną prawną. Wszystkie wymienione formy ochrony obszarowej zajmują 8497,13 ha, co stanowi 41% powierzchni gminy.
Rezerwaty przyrody
Na terenie gminy Miedzichowo nie istnieje żaden rezerwat przyrody. Jedynie zachodnia granica przebiegająca brzegiem Jeziora Wielkiego jest jednocześnie granicą rezerwatu. Rezerwat „Jezioro Wielkie” położony jest już w gminie Trzciel. Został on utworzony w 1991 r. Zajmuje powierzchnię 236,30 ha. Całość terenu jest objęta ochroną częściową. Celem objęcia tego terenu ochroną prawną było zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych, biotopów lęgowych oraz miejsc żerowania i odpoczynku ptaków wodnych.
Jezioro Wielkie jest płytkim zbiornikiem eutroficznym o powierzchni 377 ha, z trzema wyspami o łącznej powierzchni około 10 ha. Średnia głębokość tego jeziora wynosi 2,1 m, a maksymalna 3,9 m. Najważniejszym zbiorowiskiem roślinnym są tu szuwary trzcinowe zajmujące powierzchnię 30 ha. Wśród zbiorowisk roślinności wodnej należy także zaznaczyć występowanie „lilii wodnych”. W otoczeniu zbiornika występują lasy i łąki z cennym z przyrodniczego punktu widzenia łęgiem olszowo jesionowym.
Jezioro Wielkie wraz z Jeziorami Konin i Rybojady oraz otaczającym je terenem stanowią ostoję ptactwa. Występuje tu 140 gatunków ptaków, z czego 82 to gatunki gniazdujące, m.in. 100 par kormorana czarnego (Phalacrocorax carbo), 2 rewiry bąka (Botautrus stellaris), 1 para bączka (Ixobrychus minutus), 30-50 par czapli siwej (Ardea cinerea), 5-10 par gęgawy (Anser anser), 2-5 par gągoła (Bucephala clangula), 1 para trzmielojada (Pernis apivorus), 1-2 pary kani czarnej (Milvus migrans), 2-3 pary błotniaka stawowego (Circus aeruginosus). W okresie jesiennym gromadzi się tu do 5000 kaczek, łysek (Fulica astra) i gęsi.
Zagrożeniem dla awifauny jest kłusownictwo rybackie a także płoszenie ptaków przez dziką turystykę.